Η γιορτή των Αγίων Θεοδώρων, (‘Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Άγιος Θεόδωρος ο Τήρον) είναι ένα έθιμο που επιβιώνει  εδώ και αιώνες στο  Νευροκόπι, από την εποχή του  Ιουλιανού του Παραβάτη.

Γιορτάζεται στο εξωκλήσι των Αγίων, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1150 μέτρων περίπου βορειοανατολικά του Νευροκοπίου σε μια απόκρημνη πλαγιά και στο “Αλώνι” που βρίσκεται στην περιοχή κοντά στο δρόμο προς Ποταμούς.

Οι προσκυνητές ανεβαίνουν προς το εξωκλήσι με τραγούδια και χορούς.  Σταματούν στο εξωκλήσι της Αγίας Ελένης για να ξεκουραστούν, και συνεχίζουν μέχρι να φτάσου στους Αγίους Θεοδώρους όπου θα περάσουν τη νύχτα. Την επόμενη ανάβουν φωτιά και κάνουν μια μικρή λειτουργία στο εξωκλήσι.

Για να ευλογηθεί το “κουλάκι” το βάζουν μπρος στο εξωκλήσι και κάνουν τρεις φορές το γύρο του εξωκλησιού.

Το πρωί αρχίζουν να κατεβαίνουν. Σταματούν σε ένα διάσελο όπου φυτρώνουν οι “κότκες” (ή “κότσιτσι-μάτσιτσι”), ένα είδος γαλάζιων κρίνων με χνουδωτά πέταλα, γνωστοί και ως “Pulsatilla halleri”, τους οποίους μαζεύουν για να δώσουν στις νέες κοπέλες του χωριού όταν θα φτάσουν στο “Αλώνι”. Η παράδοση λέει ότι τις “κότκες” τις βάζουν οι κοπέλες κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποιον θα παντρευτούν. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ιδιαίτερη ομορφιά των κρίνων αυτών, δεδομένου ότι ανθίζουν μέσα στο χιόνι δηλώνει περίτρανα τη δύναμη της φύσης, και προμηνύει την επερχόμενη Άνοιξη και την Ανάσταση. Στο “Αλώνι” ο κόσμος περιμένει την επιστροφή των προσκυνητών.

Από το 2015 και μετά, με πρωτοβουλία του συμβουλίου της Κοινότητας Κάτω Νευροκοπίου  σε συνεργασία με «Αγιοθεοδωρείτες» και  πολιτιστικούς συλλόγους, στο Αλώνι πραγματοποιείτε η αναβίωση του ανταμώματος με παραδοσιακές φορεσιές το οποίο συνοδεύεται με γλέντι και άφθονα νηστίσιμα εδέσματα. Αξίζει να αναφέρουμε και τη συμβολή του Εφημέριου του Αγίου Δημητρίου ο οποίος κάθε χρόνο ανεβαίνει και τελεί παράκληση προς τους Αγίους και στη συνέχεια μαζί με τους προσκυνητές μεταφέρει την εικόνα από το εξωκλήσι στο αλώνι. Μια διαδρομή 5 χλμ περίπου. 

Έχει ενδιαφέρον να ψάξει κανείς την πλούσια παράδοση που συνοδεύει αυτό το έθιμο, θρησκευτική και λαϊκή. Το θαύμα των κολλύβων των Αγίων Θεοδώρων έχει μεγάλη σημασία για τους Νευροκοπιώτες, και το προσκύνημα είναι συνυφασμένο με την ύπαρξή τους. Οι Άγιοι Θεόδωροι είναι αυτοί που μαζί με τον Άι Λια δημιούργησαν κάποτε μια αλυσίδα προστασίας για τους κατοίκους της περιοχής, γι’ αυτό και κατέχουν ιδιαίτερη θέση στην καρδιά τους. Η ανάβαση στο εξωκλήσι είναι για κάποιους δια βίου τάμα και μεταφέρεται από τον πατέρα στον γιο, από γενιά σε γενιά.